Πέμπτη 19 Νοεμβρίου 2015

Από την πίσω πόρτα οι εργολάβοι στους δήμους


                                                   Του Tάσου Κεφαλά

Είναι κάμποσα χρόνια τώρα, που δεν υπάρχει συζήτηση, διαβούλευση ή αντιπαράθεση για το ζήτημα της διαχείρισης των αποβλήτων χωρίς αναφορά στο θέμα του δημόσιου ή μη χαρακτήρα της. Ιδεοληπτική εμμονή η υπεράσπισή της, λένε κάποιοι. Επιπόλαιος και «πιασάρικος» ισχυρισμός θα αντιτείνω. Αρκεί να σκεφτούμε ότι πρόκειται για μια δραστηριότητα με καθολικό χαρακτήρα -αφορά τους πάντες- αναπόσπαστο κομμάτι των σύγχρονων κοινωνιών. Που και γι αυτό το λόγο παρουσιάζει μια συνθετότητα και μεγάλους περιβαλλοντικούς κινδύνους. Είναι εύλογη, λοιπόν, η απαίτηση να ασκείται αδιάλειπτα, σε όλους τους τομείς και όχι μόνο εκεί που υπάρχει κέρδος, με ασφάλεια, με οικονομικότητα και σε περιβάλλον που ενθαρρύνει την κοινωνική συμμετοχή. Αυτούς τους όρους και τις προϋποθέσεις μόνο ένα σύστημα με δημόσιο – κοινωνικό χαρακτήρα μπορεί να τους διασφαλίσει.
Από την άλλη πλευρά, το «μέτωπο» των ωφελούμενων από την ιδιωτικοποίηση έχει ένα ισχυρό κίνητρο, το οικονομικό. Γιατί η διαχείριση των αποβλήτων, εκτός όλων των άλλων πτυχών της, αποτελεί και μια οικονομική δραστηριότητα με τεράστιους τζίρους. Μιλώντας μόνο για τα αστικά απόβλητα, έχουμε ένα μέσο κόστος της τοπικής αυτοδιοίκησης, που κυμαίνεται στα 190 €/τόνο για τα μεγάλα αστικά κέντρα και στα 120-130 €/τόνο για την περιφέρεια. Αυτό σημαίνει ένα ετήσιο κόστος της τοπικής αυτοδιοίκησης της τάξης των 850 εκατομμυρίων ευρώ. Ο τζίρος στον τομέα της ανακύκλωσης, παρόλο ότι βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα, είναι τεράστιος. Πρόσφατη μελέτη της IBHS τον ανεβάζει στα 358 εκ. ευρώ στα μεταλλικά απόβλητα και στα 179 εκ. ευρώ στα μη μεταλλικά. Αν προσθέσουμε τη διαχείριση εμπορικών και βιομηχανικών αποβλήτων, των επικίνδυνων αποβλήτων και των αποβλήτων υγειονομικών μονάδων, πολύ πρόχειρα φτάνουμε να μιλάμε για τζίρο που ξεπερνά το 1,5 δις ευρώ το χρόνο.
Το κίνητρο της κερδοφορίας για το ιδιωτικό κεφάλαιο έρχεται να το ενισχύσει το πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον, που έχουν διαμορφώσει οι πολιτικές των μνημονίων. Κεντρικό στοιχείο των οποίων είναι η ιδιωτικοποίηση μεγάλου μέρους υποδομών και δραστηριοτήτων, που μέχρι τώρα ήταν, αυτονόητα, μέρος των λειτουργιών του κράτους ή της αυτοδιοίκησης. Όχι, πάντα με τον καλύτερο τρόπο, για να λέμε και του στραβού το δίκιο. Σε μια περίοδο οικονομικής δυσπραγίας, με ελάχιστες πρωτοβουλίες επενδύσεων σε παραγωγικές δραστηριότητες, είναι πολύ μεγάλο το δέλεαρ μιας εγγυημένης επιχειρηματικής δραστηριότητας, σε μεγάλο βάθος χρόνου, όπως αυτή της διαχείρισης των αποβλήτων. Γι αυτό και έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον όλων των μεγάλων κατασκευαστικών ομίλων της χώρας, που έχουν αναπτύξει, πλέον, και ξεχωριστούς κλάδους για τη διαχείριση των αποβλήτων, πολλές φορές σε συνεργασία με μεγάλες πολυεθνικές, κυρίως ευρωπαϊκές. Γι αυτό ας μην πέφτουν από τα σύννεφα οι υπέρμαχοι της «Ευρώπης των λαών», όταν διαπιστώνουν στην πράξη να θυσιάζονται οι περιβαλλοντικές κατακτήσεις στο βωμό των συμφερόντων των μεγάλων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και σημαίνοντα πολιτικά στελέχη (βλέπε: Φούχτελ, Ράιχενμπαχ) να λειτουργούν σαν οι πλασιέ τους.
Η ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης των αποβλήτων, ακόμη και των αστικών – δημοτικών, δεν είναι, απλά, ένας επαπειλούμενος κίνδυνος. Είναι μια εξελισσόμενη πραγματικότητα. Στο επίκεντρο οι συμπράξεις δημόσιου – ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) για μεγάλα εργοστάσια επεξεργασίας σύμμεικτων απορριμμάτων. Που παρά τις αντίθετες δεσμεύσεις της κυβέρνησης ξαναμπαίνουν στο τραπέζι. Ο τομέας της ανακύκλωσης βρίσκεται ολοκληρωτικά στα χέρια ιδιωτικών συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης (ΣΕΔ), με υποτυπώδη εποπτεία από τον Ελληνικό οργανισμό ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ). Η διαχείριση των περισσότερων χώρων ταφής (ΧΥΤΑ), όπου οδηγείται το 85% των αστικών αποβλήτων, γίνεται από εργολάβους. Το 95% των εργασιών στο «μεγαθήριο» της Φυλής (μονάδα μηχανικής επεξεργασία σύμμεικτων, αποτεφρωτήρας υγειονομικών αποβλήτων, καύση βιοαερίου, βιολογικοί καθαρισμοί, ταφή κλπ.) γίνονται από εργολάβους. Σε μια σειρά δήμων, ακόμη και η αποκομιδή των απορριμμάτων έχει ανατεθεί σε ιδιώτες.
Είναι αναστρέψιμη αυτή η διαδικασία;
Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν οδηγούμαστε αναγκαστικά στην πλήρη ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης (και) των αστικών αποβλήτων και αν η διαδικασία αυτή είναι αναστρέψιμη. Και το επόμενο ερώτημα: μπορεί ένα διαφορετικό μοντέλο διαχείρισης, όπως αυτό της αποκεντρωμένης διαχείρισης, που προωθούν οι κινηματικές πρωτοβουλίες και ενσωμάτωσε σε μεγάλο βαθμό το νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων, να αποτρέψει την ιδιωτικοποίηση;
Εδώ δε χωρούν αυταπάτες. Η αποκεντρωμένη διαχείριση, σε αντίθεση με το συγκεντρωτικό μοντέλο, προβλέπει υποδομές και δραστηριότητες που μπορούν να διαχειριστούν οι δήμοι και οι περιφέρειες, που είναι «στα μέτρα τους». Με αυτήν την έννοια, λειτουργεί αποτρεπτικά στις λογικές της ιδωτικοποίησης, χωρίς όμως να μπορεί -από μόνη της- να την εξουδετερώσει. Ο καθοριστικός παράγοντας είναι η πολιτική βούληση και οι επιλογές της κυβέρνησης και της αυτοδιοίκησης. Και εδώ τα πράγματα δεν είναι ενθαρρυντικά. Η κυβέρνηση και μεγάλο μέρος των αυτοδιοικητικών του ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να «πατά σε δύο βάρκες», ενώ το σύμπλεγμα ΝΔ-ΠΑΣΟΚ, στις περιφέρειες και στην τοπική αυτοδιοίκηση, κατά κανόνα, αντιμάχεται την αποκεντρωμένη διαχείριση και ανοίγει διάπλατα τις πόρτες στην ιδιωτικοποίηση.
Συμπερασματικά: ακόμη κι αν με κάποιο μαγικό τρόπο πετυχαίναμε μια καθολική εφαρμογή του μοντέλου της αποκεντρωμένης διαχείρισης, τίποτε δεν μπορεί να αποκλείσει την ιδιωτικοποίηση των υποδομών και των δραστηριοτήτων που περιλαμβάνει, αν λείπει η στήριξη της κυβέρνησης και αν οι πολιτικές και οι πρακτικές περιφερειών και τοπικής αυτοδιοίκησης είναι «μπολιασμένες» με τις τη λογική της ιδιωτικοποίησης.

15/11/2015

Ο Τάσος Κεφαλάς είναι μέλος της Πρωτοβουλίας συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου